Sermaye Piyasası Faaliyetleri: Türleri, İzin ve Yetki Şartları

Sermaye Piyasası Faaliyetleri Nedir?

Sermaye piyasası faaliyetleri, genel olarak birincil ve ikincil piyasada gerçekleştirilen ihraççı firmalar ile yatırımcı arasında gerçekleştirilen alım satım süreçlerindeki tüm faaliyetleri kapsayan ifadedir. Genel olarak bu hukuk disiplini hakkında bilgi edinmek için “Sermaye Piyasası Hukuku” adlı sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.

Sermaye piyasası faaliyetlerine örnek olarak;

• Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) kaydileştirme hizmeti,
• Portföy yönetim şirketlerin fon ihracı,
• Yatırım danışmanlığı hizmeti,
• Sermaye piyasası araçların ihracı, halka arzı,
• Bankaların emir iletimi,
• Yatırımcı adına payların saklanması gösterilebilir.

Sermaye Piyasası Kanunu (SPK) m.34’te tanımlandığı üzere sermaye piyasası faaliyetleri;

• SPK kapsamında kurumların faaliyetleri,
• Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri,
• Yan hizmetlerden oluşmaktadır.

Sermaye Piyasası Kurumları Kimlerdir?

SPK m.34’te sermaye piyasası faaliyetlerinde SPK’ya tabi kurumların faaliyetleri sayılmıştır. SPK m.35’te söz konusu kurumların neler olduğu düzenlenmiştir:

• Yatırım kuruluşları,
• Kolektif yatırım kuruluşları,
• Sermaye piyasasında faaliyette bulunacak bağımsız denetim, değerleme ve derecelendirme kuruluşları,
• Portföy yönetim şirketleri,
• İpotek finansmanı kuruluşları,
• Konut finansmanı ve varlık finansmanı fonları,
• Varlık kiralama şirketleri g) Merkezî takas kuruluşları,
• Merkezî saklama kuruluşları,
• Veri depolama kuruluşları,
• Kuruluş ve faaliyet esasları Kurulca belirlenen diğer sermaye piyasası kurumları olarak sayılmıştır.

Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri

Yatırım hizmet ve faaliyetleri, Sermaye Piyasası Kurulu (Kurul)’dan alınacak izin ile gerçekleştirilebilen sermaye piyasası faaliyetleridir.  Her bir yatırım hizmet ve faaliyetinin hangi kuruluşlar tarafın verileceği ve söz konusu kuruluş faaliyet esasları belirlenmiştir. Böylece, farklı kuruluşlar tarafından farklı yatırım hizmetleri sunulması sağlanmıştır.

Yatırım hizmetleri verecek kuruluşların; kurulması, faaliyet izin ve esaslarının belirlenmesi için III-37.1 Yatırım Hizmetleri Ve Faaliyetleri İle Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ( Yatırım Hizmetleri Tebliğ)’de düzenlemiştir.

Yatırım Hizmetleri Tebliği m.4’te, Kuruldan yetki belgesi alınması gereken faaliyetler yatırım hizmetleri ve sermaye piyasası faaliyetleri şunlardır:

• Emir İletimine Aracılık: Yatırımcının emirlerini işlem aracılığı veya portföy aracılığı yapan kuruluşlara iletmeye ilişkin hizmettir.
• İşlem Aracılığı Faaliyet: Müşterinin alım satım emirlerini kendi portföyünde gerçekleştirmeyi veya portföy aracılığı yapan kuruluşlara iletmeyi içermektedir.
• Portföy Aracılığı Faaliyeti: Burada alım satım emirleri farklı bir yere iletilmemekte, kuruluşlar kendi portföyünde işlem yapmaktadır,
• Bireysel Portföy Yöneticiliği: Gerçek veya tüzel kişilerin yatırım tercihlerinin vekil sıfatıyla yönetilmesidir. Yerindelik testinin sonuçlarına göre portföy yönetilmektedir.
• Yatırım Danışmanlığı: Yatırımcıların tasarruflarını nasıl değerlendireceği konusunda profesyonel hizmeti içeren danışmanlık hizmetidir.
• Halka Arza Aracılık: Aracılık yüklenimi ve en iyi gayret aracılığı olarak iki şekilde faaliyet gösterilmektedir. Aracılık yüklenimi, halka arz edilen payların satışının yüklenildiği halka arza aracılık faaliyetidir.
• Saklama Hizmeti: Müşterinin satın almış olduğu sermaye piyasası araçlarının müşteri nam ve hesabına saklanmasıdır,
• Çok taraflı alım satım sistemlerinin ve borsa dışı diğer teşkilatlanmış pazar yerlerinin işletilmesi ve
• Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerdir.

Yukarıda yer verilen yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ancak Sermaye Piyasası Kurumunda izin alınması şartıyla ve sadece yatırım kuruluşları tarafından verilebilmektedir. Ayrıca, her bir faaliyet için ayrı bir izin ve yetki belgesi alınması gerekmektedir.

Yatırım Hizmetleri Tebliğ m.3/1-p uyarınca yatırıl kuruluşları:

• Bankalar,
• Aracı kurumlar ve
• Kurulca izin verilecek diğer kurumlar olarak ifade etmiştir.

Aracı kurumlar, anonim şirket olarak kurulması zorunlu olan ve kuruluş ile faaliyet esasları Kurulca belirlenmiş olan firmalardır. Aracı kurumların faaliyetlerini SPL tarafından lisanslı alanında uzman kişiler tarafından yapılması zorunludur. Aracı kurumlar yapılabilecekleri işlem türüne göre üçe ayrılmaktadır:

• Dar Yetkili: Emir iletimine aracılık veya yatırım danışmanlığını herhangi birini veya tamamını,
• Kısmi Yetkili: En iyi gayret aracılığı faaliyeti, sınırlı saklama hizmeti ve portföy yöneticiliği faaliyetinden herhangi birini veya tamamını,
• Geniş Yetkili: Portföy aracılığı faaliyeti, genel saklama hizmeti ve aracılık yüklenimi faaliyetinden herhangi birini veya tamamını yapabilmektedir.

Her yıl asgari tutarlar yenilenmekle birlikte 2025 yılı itibariyle aracı kurumlar:

• Dar yetkili 35.000.000,00 TL,
• Kısmi yetkili 150.000.000,00 TL,
• Geniş yetkili 300.000.000,00 TL sermayeyle kurulması zorunludur.

Sermaye Piyasası Faaliyetlerinde Yan Hizmetler

Yan hizmetler, yatırım hizmetleri gibi yatırım kuruluşları tarafından verilebilmektedir. Yatırım hizmetlerinde olduğu gibi Kuruldan izin alınmasına gerek yoktur. Ancak, yan hizmetleri sunmak isteyen yatırım kuruluşların Kurula bildirim zorunluluğu vardır. Yatırım kuruluşları, faaliyet göstermek istediği yan hizmetler için Kurula bildirim yapmasını takip eden 20 iş günü içinde Kurulca olumsuz cevap gelmedikçe faaliyetlere başlayabilir.

Yatırım Hizmetleri Tebliğ m. 6 uyarınca, Kuruldan izin alınmasına gerek olmayan yatırım hizmeti ve faaliyetleri şunlardır:

• Sermaye piyasaları ile ilgili danışmanlık hizmetleri sunulması.
• Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile sınırlı olarak kredi ya da ödünç verilmesi ve döviz hizmetleri sunulması.
• Sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlemlerle ilgili yatırım araştırması ve finansal analiz yapılması veya genel tavsiyede bulunulması.
• Aracılık yükleniminin yürütülmesi ile ilgili hizmetlerin sunulması.
• Borçlanma veya başka yollardan finansman sağlanmasında aracılık hizmeti sunulması.
• Servet yönetimi ve finansal planlama yapılması.
• Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması.

İzinsiz Sermaye Piyasası Faaliyeti Suçu ve Cezası (Yatırım Dolandırıcılığı)

Yukarıda belirttiğimiz sermaye piyasası faaliyetleri, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kuruluş ve faaliyet esasları belirlenmiş kurumlar tarafından verilebilmektedir. Yatırım hizmetleri ve faaliyetlerinden olduğu gibi Kurul iznine tabidir. Yan hizmetler de Kurula yapılacak bildirim ve olumsuz görüş bildirilmemesi halinde verilmesi mümkündür.

SPK m.109/2 hükmü, izinsiz sermaye piyasası faaliyeti gösterilmesini bir suç olarak düzenlemiştir. Suçun cezası 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve e beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası öngörülmüştür.

Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi; bir kişinin vekil sıfatıyla parasının değerlendirilmesi veya yatırım danışmanlığı yapılması, ancak Sermaye Piyasası Kurulunun izin verdiği ve yetkilendirdiği şirketler tarafında yapılabilmektedir. Yine, söz konusu şirketlerin anonim şirket olarak en az 2025 yılı için 35.000.000,00 TL sermayeyle kurulması zorunludur.

Son zamanlarda yetkisiz kişilerin, yüksek yatırım vaadiyle insanların parasını alıp, borsa gibi yatırım araçlarında değerlendirdiği ve insanları zarara uğratmaktadır.  Bir kişinin başka bir kişinin yatırımları yönlendirmesi ve danışmanlık yapması, sermaye piyasası faaliyetidir. Yetkisiz kişilerin bu eylemleri günlük hayatta yatırım dolandırıcılığı adlandırılmakta olup, SPK m.109 uyarınca bir suçtur. Yüksek yatırım vaadiyle kimseye paranızı vermemenizi veya yatırım tavsiyesi almamanızı, sadece bu amaçla kurulmuş alanında uzman kişilere başvurmanızı tavsiye ederiz.

İzinsiz Sermaye Piyasası Faaliyetinde Sermaye Piyasası Kurulunun Yetkileri

Sermaye Piyasası Kurulu, SPK’ya bir aykırılık tespit etmesi halinde;

• Cumhuriyet başsavcılıklarına suç duyurusu,
• İdari para cezası ve
• Tedbir kararları alma hakkına sahiptir.

İzinsiz sermaye piyasası faaliyetin tespiti halinde yirmi bin Türk Lirasından iki yüz elli bin Türk Lirasına kadar idari para ceza kesilmektedir. Ancak, bir menfaat elde edilmişse, kesilecek ceza menfaatin iki katından az olamaz.

SPK m.99 uyarınca Kurul, izinsiz sermaye piyasası faaliyetleri tespit etmesi halinde, her türlü tedbir almaya yetkili olup, başlıca yetkileri şunlardır;

• Faaliyetlerinin durdurulması için her türlü tedbir almaya,
• Şirket yetkililerin lisanslarını iptal etme ve geçici durdurmaya,
• Şirket yönet kurulu üyelerini görevden almaya ve bir sonraki genel kurulda yeni bir üye seçiline kadar yönetim kurulu üyesi atamaya,
• İzinsiz işlemleri iptal etmeye,
• Zarara uğratılan hak sahipleri olması halinde, nakit veya sermaye piyasası araçların iadesi için dava açmaya yetkilidir.