Fikri ve Sınai Mülkiyet Hukuku

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Nelerdir?

Fikri ve sınai mülkiyet haklarını, fikri haklar, sınai haklar ve diğer haklar olarak olmak üzere üç başlıkta incelenmesi gerekmektedir. Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda fikri haklar;

• Eser sahibinin hakları ve
• Bağlantılı haklardır.

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda sınai haklar;

• Marka,
• Tasarım,
• Patent / Faydalı Model
• Coğrafi işaretlerdir.

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda diğer haklar başlığında ise;

• Ticaret unvanları,
• Tescilsiz haklar,
• Geleneksel ürün adları,
• Entegre devre topoğrafyalar,
• Bitki ıslahçı hakları,
• İnternet alan adları,
• Ticari sırlardır.

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hukukunda Fikri Haklar

Fikri haklardan eser sahibinin hakları; edebi eserler, resim gibi güzel sanat eserleri, sinema eserleri ve müzikler gibi her türlü yaratıcı ürünlerdir. Fikri eserler, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserler Kanunu kapsamında koruma altına alınmıştır. Söz konusu ürünlerin fikri ve sınai mülkiyet hukukunda bir eser sayılabilmesi için;

• Eser sahibinin hususiyetini, özelliğini taşıması,
• Şekillenmiş olması,
• Yukarıda sayılan eser türlerinden biri olması,
• Fikri çaba sonucunda ortaya çıkması olması gerekmektedir.

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda bağlantılı haklar ise, komşu hak sahipleri ile film yapımcıları olarak iki başlıkta incelenmektedir. Komşu hak sahipleri de kendi içinde; icracı sanatçılar, fonograf yapımcıları ve radyo-tv yayıncıları olarak üçe ayrılmaktadır.

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hukukunda Sınai Haklar

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda sınai hakların; marka, tasarım, patent ve coğrafi işaret olarak ayrıldığını ifade etmiştik. Aşağıda söz konusu hakların ne anlama geldiği hakkında açıklama yapılacaktır.

Marka, bir işletmenin sunmuş olduğu mal veya hizmeti diğer işletmelerden ayıran işaretlere verilen addır. Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda işaret; sayı, sözcük, ses, harf, hareket veya renk olabilmesi mümkündür. SMK m.4 kapsamında bir işaretin marka olabilmesi için;

• İşaretinin bir işletmenin mal veya hizmetini diğer işletmelerden ayırabilmesi,
• İşaretin sicilde gösterilebilir nitelikte açık ve kesin olması gerekmektedir.

İşaretin sicilde gösterilebilir olma ifadesi, marka olarak tescili talep edilen işaretin TÜRKPATENT nezdinde marka siciline işlenebilmesini ifade etmektedir. Detaylı bilgi için https://www.skhukukdanismanlik.com/marka-vekilligi/ sayfasını ziyaret edebilirsiniz.

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda tasarım; ürünün tüme veya bir parçasının ve üzerindeki süslemenin; çizgi, şekil, biçim, renk gibi unsurlarla farklılık kazandırılması veya özgünleştirilmesini ifade etmektedir. Kısacası tasarım, bir ürünün kişinin yaratıcılığıyla farklılaştırılması anlamına gelmektedir.

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda patent, sanayi alanına ilişkin yenilik katan, sanayide kullanabilir durumda olan, tekniğin alışagelmişin dışında buluşlara genel olarak verilen addır.

Coğrafi işaretler ise; mahreç ve menşe olarak ikiye ayrılmaktadır. Menşe adı, bir ürünün; ürünün üretimi, işlenmesi veya diğer işlemlerin tümünün belirli bir bölge veya yöreden kaynaklanan ürün adlarıdır. Mahreç adı ise, bir ürünün; ürünün üretimi, işlenmesi veya diğer işlemlerinden en az birinin belirli bir bölge veya yöreden kaynaklanan ürün adlarıdır.

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hukukunda Diğer Haklar

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda diğer haklar kapsamında; ticaret unvanları, tescilsiz haklar, ticari sır, internet alan adları gibi birçok hakkı kapsamaktadır. Bu haklardan son zamanlarda en çok dikkat çeken internet alan adlarıdır (domaın names). İnternet alan adları, genellikle bir marka adı olmakla beraber, yaratıcı fikirler sonucu ortaya çıkmaktadır. Bulunan internet alan adının marka olarak tescil edilmemiş olsa dahi fikri ve sınai mülkiyet hukukunda koruma altına alınmıştır. Uluslararası platforda ICANN diye ifade edilen uluslararası kuruluş tarafından alan adlarının kayıtları yapılmaktadır. Ülkemizde 14/09/2022 tarihinde Bilgi Teknoloji ve İletişim Kurumu tarafından TRABİS kurumu oluşturulmuş ve internet alan adlarının ihlalleri konusunda bir tahkim komisyonu kurulmuştur.

Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarının Korunması

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda fikri hakların ve sınai hakların koruma mekanizmaları ve süreleri birbirlerinden farklılaşmaktadır.

Fikri haklar üzerinde koruma hakkı, tescil şartı aranmaksızın, dünya çapında korunmaktadır. Fikri hakların koruma süresi, söz konusu eserin alenileştirilmesi, kamuya sunulmasıyla başlamaktadır. Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda fikri eserlerin koruma süresi ise; eser sahibinin ölümünden itibaren 70. Yılın sonuna kadardır. Bağlantılı haklarda ise, eserin kamuya sunulmasından itibaren 70 yıldır.

Sına hakların korunması ise, esas olarak tescil şartına bağlıdır. Sınai hakların koruması Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda ülkesellik prensibi hakimdir. Örneğin, bir marka hakkının SMK kapsamında korunması için tescili zorunlu olup, başvuru tarihinden itibaren 10 süreyle geçerlidir. Yine tasarım hakkının korunması için tescil edilmesi gerekli olup, 5 yıl süreyle korunup, 25 yıl boyunca toplam korumadan faydalanmaktadır.

Fikri Mülkiyet Haklarının İhlali ve Yaptırımları

Fikri mülkiyet hakların ihlal ve yaptırımları, FSEK m. 66 ile 79 maddeleri arasında düzenlenmiş ve kapsamlı olarak koruma altına alınmıştır. Telif hakların ihlali olarak da adlandırılan fikri hakların ihlali durumunda fikri ve sınai mülkiyet hukuku kapsamında şu hususların talep edilme imkânı vardır:

• Tecavüzün tespiti davası,
• Tecavüzün önlenmesi davası,
• Maddi ve manevi tazminat,
• Tecavüz edenin cezalandırılması

Fikri Mülkiyet Sözleşmelerinde Lisans, Ruhsat ve Franchise

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda, fikri veya sınai haklarının bazı hukuki işlemlerle kullanma haklarının üçüncü kişilere devredilmesi mümkündür. Bu hakların devredilmesinde en çok karşılaşan hukuki işlemler; lisans sözleşmeleri, ruhsat verme, franhise sözleşmeleridir.

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda lisans sözleşmesi, daha çok marka hakkında kullanılan işlemdir. Lisans sözleşmeleri inhisari olan inhisari olmayan şeklinde ikiye ayrılır. İnhisari lisans sözleşmeleri, sözleşmede aksi kararlaştırılmadıkça, lisan verenin marka kullanım hakkını lisans alandan başka bir kişiye devredemediği sözleşmelerdir. İnhisari olmayan lisans sözleşmeleri ise, sözleşmede aksi kararlaştırılmadıkça, lisan verenin marka hakkını lisans alandan farklı üçüncü kişilere lisans verebildiği sözleşmelerdir.

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda ruhsat anlaşmaları daha çok patent haklarında karşımıza çıkmakta olup, buluşun kullanım hakkını içeren sözleşme türleridir.

Fikri ve sınai mülkiyet hukukunda franchise sözleşmeleri; bir iş modelinin marka kullanım hakkını içerecek şekilde hak tanıyan sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerde franchise veren ile franchise alan olmak üzere iki tarafı vardır. Franchise veren, markasının kullanım şartlarını, işletme prosedürlerini belirleyerek franchise alanın marka kullanım hakkı vermektedir.