İşçinin Haklı Nedenle Feshi Hakkı Nedir?
İşçinin haklı nedenle fesih hakkı, işçinin belirli sebeplere dayanarak iş sözleşmesi süresinden önce ve bildirim şartına uymaksızın derhal feshedebilme halidir. Asıl olan, belirli sebeplerle işten ayrılan işçinin işverenine ihbar süresi içinde bu durumu bildirmesidir. Ancak, işçinin işi sürdürmesi kendisinden beklenemeyeceği haklı fesih sebepleri ortaya çıkarsa iş sözleşmesini anında feshetme imkânı vardır.
İşçinin haklı nedenle fesih halleri 4857 sayılı İş Kanunu‘nun 24. Maddesinde düzenlenmiştir. Haklı fesih sebepleri anılan kanun metninde üç ana başlıkta toplanarak şu şekilde sayılmıştır.
Sağlık Nedenleri ile Haklı Fesih Sebepleri:
- İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlike bulundurması hali.
- İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işverenin yahut başka bir işçinin bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulması hali.
Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller Ve Benzer Nedenlerle Haklı Fesih Sebepleri:
- İşverenin iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltması hali.
- İşverenin işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söylemesi, davranışlarda bulunması veya işçiye cinsel tacizde bulunması hali.
- İşverenin işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunması veya gözdağı vermesi yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirmesi, kışkırtması, sürüklemesi yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlemesi yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunması hali.
- İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemlerin işverence alınmaması hali.
- İşveren tarafından işçinin ücretinin kanun hükümlerine veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmemesi veya ödenmemesi hali.
- Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücretin karşılanmaması yahut çalışma şartlarının uygulanmaması hali.
Zorlayıcı Sebepler
- İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması hali.
İşçinin haklı fesih sebepleri İş Kanunu m.24’te sayılmasına rağmen, Yargı kararları ile de haklı fesih sebepleri belirlenebilir. Nitekim İş Kanunu m.24/2’deki “Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” ifadesindeki benzer haller Yargı kararları ile belirlenmektedir. Örneğin iş yerindeki psikolojik taciz anlamına gelen mobbing, İş Kanunu m. 24’te açıkça sayılmamışken Yargıtay kararları ile mobbing haklı fesih sebepleri olarak belirlenmiştir.
İşçinin Haklı Nedenle Fesih Hakkı İçin Gereken Şartlar
İşçinin haklı fesih hakkı için gereken şartlar, öncelikle geçerli bir iş sözleşmesinin varlığıdır. Daha sonra, haklı fesih sebepleri olarak sayılan hallerden birinin veya birkaçının gerçekleşmesidir. Bu durumda, işçi belirli veya belirsiz iş sözleşmesini süresinden önce veya bildirim sürelerini beklemeksizin anında feshedebilir.
Çalışma Koşullarındaki Esaslı Değişiklikler
İşçinin çalışma koşullarının her zaman aynı kalması beklenemez. Çalışma koşulları işin gerekliliklerine göre ve zaman içinde değişebilir. Çalışma koşullarında işçi lehine düzeltmeler ve değişiklikler yapılabilir. Ancak işçi aleyhine çalışma koşullarını ağırlaştıracak ve zorlaştıracak türden değişiklikler yapılması her zaman mümkün değildir. Çalışma koşullarındaki esaslı değişiklikler, İş Kanunu’nun 22. Maddesinde düzenlenmiş olup, aynı zamanda işçinin haklı fesih sebepleri arasında yer almaktadır. Anılan hükme göre, “İşveren, iş sözleşmesiyle veya iş sözleşmesinin eki niteliğindeki personel yönetmeliği ve benzeri kaynaklar ya da işyeri uygulamasıyla oluşan çalışma koşullarında esaslı bir değişikliği ancak durumu işçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu şekle uygun olarak yapılmayan ve işçi tarafından altı işgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamaz.” Bu hüküm ile kanun koyucu çalışma koşullarında işçi aleyhine yapılabilecek değişikliklere karşı işçiyi korumayı amaçlamaktadır.
Buna göre işverenin, çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapılabilmesi için işçiye bu değişiklikleri yazılı olarak bildirilmesi ve işçinin bu değişikliklere yazılı olarak onay vermesi gerekmektedir. İşverenin yazılı bildirim ve yazılı onay şartına uymadan tek taraflı olarak yaptığı esaslı değişiklikler işçiyi bağlamaz.
Ayrıca İş Kanunu m. 22’ye göre; “İşçi değişiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, işveren değişikliğin geçerli bir nedene dayandığını veya fesih için başka bir geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle iş sözleşmesini feshedebilir. İşçi bu durumda 17 ila 21 inci madde hükümlerine göre dava açabilir.” Yani, çalışma koşullarındaki esaslı değişiklikleri kabul etmeyen işçinin sözleşmesi işveren tarafından feshedilirse, işçi bu feshin geçersiz olduğuna ilişkin işe iade davası açabilir veya haksız fesih neticesinde ihbar, kıdem ve varsa diğer işçilik alacaklarını talep edebilir. İşe iade davası ile ilgili detaylı bilgi için “İşe iade davası” makalemizi inceleyebilirsiniz.
Çalışma koşullarındaki esaslı değişikliklere uymak istemeyen işçi aynı zamanda İş Kanunu m. 24/2-f hükmü uyarınca sözleşmesini haklı nedene dayanarak derhal feshedebilir.
İşverenin Sözleşmeye Aykırı Davranışları
İşverenin iş sözleşmesine aykırı davranması işçinin haklı fesih sebepleri arasındadır. İşverenin sözleşmeye aykırı davranışlarına; işçinin ücretini ödenmemesi, işçi sağlığını ve güvenliğini tehdit edici iş güvenliği önlemlerinin alınmaması, işçi aleyhine çalışma koşullarında değişiklik yapılması, işçi aleyhine gelişen ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan fiiller ve fiillere karşı önlem alınmaması gibi durumlar örnek verilebilir.
Haklı Fesih Sebepleri Arasında Yer Alan Ücret Ödememe
İşçi ile işveren arasındaki iş ilişkisinde en esaslı ve kurucu unsur işçinin ücretidir. İşçinin çalışmaları karşılığında kendisine ücret ödenmemesi işçinin haklı fesih sebepleri arasındadır. Ücretini alamayan işçi iş sözleşmesini derhal haklı nedenle fesih edebilir. Bu durumda ödenmeyen ücret alacaklarını işvereni temerrüde düşürdüğü andan itibaren faizi ile birlikte talep edebilir. Bunun yanında haklı nedenle fesih neticesinde kıdem tazminatı ve diğer işçilik alacaklarını da aynı şekilde talep edebilir.
İşçinin Haklı Nedenle Fesih Hakkını Kullanma Süresi
İşçinin haklı nedenle fesih hakkını kullanma süresi İş Kanunu m. 26’da düzenlenmiştir. Bu hükme göre, “24 ve 25 inci maddelerde gösterilen ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işçi veya işveren için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu diğer tarafın öğrendiği günden başlayarak altı iş günü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl sonra kullanılamaz.”
Buna göre; işçi ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzeri haller sebebine dayanarak sözleşmeyi feshedecekse, bu hal ve fiili öğrendiği andan itibaren altı gün içinde derhal fesih hakkını kullanması gerekmektedir. İşçinin altı günlük süreyi kaçırdıktan sonra yapacağı fesih bildirimi geçerli olmayacaktır. Yine, işçi her halde fiilin gerçekleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde bu davranış nedeniyle haklı nedenle fesih bildiriminde bulunmadığı takdirde, bu fiile dayanarak haklı nedenle fesih yapamaz.
Yukarıda bahsedilen altı günlük ve her halde bir yıllık süreler yalnızca haklı fesih sebepleri arasında yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri haller için geçerlidir. Bunun dışında İş Kanunu m. 24’te sayılan diğer haklı fesih sebepleri (sağlık nedenleri ve zorlayıcı sebepler) için herhangi bir hak düşürücü süre öngörülmemiştir. Dolayısıyla işçi, haklı fesih sebepleri arasında yer alan sağlık nedenleri veya zorlayıcı sebeplere dayanarak herhangi bir süre sınırı olmadan sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilecektir.
İşçinin Haklı Nedenle Fesih Kararının İspatlanması
İşçinin yapacağı haklı nedenle fesih bildiriminin geçerli olabilmesi için herhangi bir şekil şartı öngörülmemiştir. İşçinin haklı nedene dayanarak yaptığı fesih bildirimi yazılı veya sözlü olabilir. Ancak ispat kolaylığı açısından yazılı olarak yapılması tavsiye edilmektedir. İşçinin haklı nedenlere dayanarak yaptığı fesih bildirimi karşı tarafın kabulüne gerek olmaksızın, karşı tarafa ulaştığı anda sonuç doğurur. Ayrıca, işçi fesih bildiriminde göstereceği haklı fesih sebepleri ile bağlıdır. Fesih bildirimindeki haklı fesih sebepleri sonradan değiştirilemez. Bu nedenle haklı nedenle fesih bildirimi yapılırken hukuki destek alınması tavsiye edilmektedir.
Haklı Nedenle Fesih Durumunda İşçinin Tazminat ve Ücret Hakkı
İşçi, haklı nedenle feshine dayalı olarak (bir yıllık kıdeminin olması halinde) kıdem tazminatı ve varsa haklı fesihten doğan diğer işçilik alacaklarını (örneğin; ücret alacağı, fazla mesai, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil çalışmaları, yıllık izin gibi) işverenden talep edebilir. Kıdem tazminatı hakkında daha fazla bilgi için “Kıdem Tazminatı Alma Şartları” ve “İşçinin Tazminat Hakları Nelerdir ve Nasıl Hesaplanır?” adlı makalelerimizi inceleyebilirsiniz.
Haklı Nedenle Fesih Durumunda İşçinin İhbar Süresi
İhbar süresi, belirsiz iş sözleşmesini sona erdirmek isteyen işçi veya işverenin, sözleşmeyi feshetmeden önce haber etmesi gereken süreyi ifade etmektedir. Bu süre, iş sözleşmesi sona ermeden önce taraflara hazırlık yapma imkânı tanımaktadır. İhbar süresi işçinin kıdemine göre belirlenmektedir. Asıl olan iş sözleşmesinin süreli fesih ile sona ermesidir. Yani, asıl olan işçinin veya işverenin ihbar sürelerine uyarak iş sözleşmesini feshetmesidir. Ancak istisna olarak, İş Kanunu m. 24’te düzenlenen işçinin haklı feshinde herhangi bildirimde bulunmaksızın iş sözleşmesini derhal feshetme imkânı tanınmıştır. “İhbar Süresi ve İhbar Tazminatı Nedir? Nasıl Hesaplanır?” adlı makalemizi inceleyebilirsiniz.
İşçinin Haklı Nedenle Fesih Durumunda İhbar Tazminatı
İhbar süresi, belirsiz iş sözleşmesini sona erdirmek isteyen işçi veya işverenin, sözleşmeyi feshetmeden önce haber etmesi gereken süreyi ifade etmektedir. İhbar süresi, işçinin çalışma süresine bağlı olarak düzenlenmiştir. Bu sürelere uymadan iş sözleşmesini fesheden taraf, diğer tarafa ihbar tazminatı ödemekle yükümlüdür. İhbar tazminatı hesaplamasının nasıl yapıldığı hakkında daha fazla bilgi için “İhbar Süresi ve İhbar Tazminatı Nedir? Nasıl Hesaplanır?” adlı makalemizi inceleyebilirsiniz.
Daha önce de açıkladığımız gibi haklı nedenle fesih yapan işçinin herhangi bir bildirim süresine uyma zorunluluğu yoktur. Nitekim İş Kanunu m. 24 işçiye derhal fesih imkânı tanımıştır. Dolayısıyla işçi, sözleşmesini haklı nedenle derhal feshederken işverene ihbar tazminatı ödemek zorunda değildir. Yine böyle bir durumda işçiye de ihbar tazminatı ödemesi yapılmamaktadır.
