Kambiyo senetlerinde zamanaşımı süresi; senet (bono), çek veya poliçenin yasal süre içerisinde işleme konulma süresini ifade etmektedir. Kambiyo senedinin zamanaşımına uğraması, kambiyo vasfını kaybetmesi anlamına gelmektedir.
Kambiyo vasfının kaybı, alacağın sona erdiği anlamına gelmemektedir. Ancak, bir kambiyo senedinin zamanaşımına uğramasıyla alacaklı başlıca şu hakları kaybeder;
- Kambiyo senetlerine mahsus icra tabibi başlatılamaz,
- Kesin delil vasfını kaybeder,
- Alacağın ispatı alacalıya geçer,
- Çek tazminatı talep edemez.
Ticari hayatta kambiyo senedi olarak çek ve senet kullanılmaktadır. Her iki kambiyo senedinin zamanaşımı süresi, ödeme gününden itibaren 3 yıldır. Söz konusu 3 yıl süre, çek ve senedi düzenleyene başvurma süresidir. Kambiyo senedinin ciro edilmesi halinde, cirantalara başvurma süresi 1 yıldır.
Senet veya çekte dikkat edilmesi gereken başkaca süreler de mevcuttur. Örneğin, bonoda ödememe protestosunun zamanında çekilmemesi sebebiyle cirantalara başvuru hakkı yitirilmektedir. Bu makalemizde ticari hayatta en çok kullanılan çek ve senette zamanaşımı ile dikkat edilmesi gereken sürelere delilenecektir.
İçindekiler
Senet (Bono) Zamanaşımı Süresi
Senette 3 adet zamanaşımı süresi vardır:
- Hamilin düzenleyene başvurma süresi 3 yıl,
- Hamilin cirantaya başvurma süresi 1 yıl,
- Cirantanın diğer cirantaya başvurma süresi 6 aydır.
Hamilin Düzenleyene Başvurma Kapsamında Kambiyo Senedinde Zamanaşımı
Hamil, senedi elinde bulunduran ve ciro zincirindeki son kişidir. Hamilin senedi düzenlene başvurma süresi 3 yıldır. Senette be 3 yıllık zamanaşımı süresi vade tarihi ile başlar.
Senette vade tarihi genellikle belirli bir ödeme tarihi belirlenir. Ancak senette vade tarihinin şu şekillerde de belirlenmesi mümkündür:
- Düzenleme Günden Belirli Bir Gün Sonra Vade: “Düzenlenme tarihinden 2 ay sonra ödenecektir” şeklinde benzer ifadelerle vade belirlenmesidir.
- Görüldüğünde: Senedin düzenleyene sunulmasından sonra hemen ödenmesi gerektiğini ifade etmektedir.
- Görüldüğünden Bir Süre Sonra: “Senet düzenlemeyene sunulduktan sonra 2 ay sonda ödenecektir” şeklinde benzer ifadelerle vade belirlenmesidir.
Hamilin Ciranta/Cirantalara Başvurma Kapsamında Kambiyo Senedinde Zamanaşımı
Senedin düzenleyenin alacaklı olarak belirttiği ve senedi teslim ettiği kişiye lehtar denilmektedir. Lehtar, ilgili senedi üçüncü kişilere ciro (imza + senedin teslimi) etmesiyle senet piyasada dolaşmaktadır. Senedin bu şekilde piyasada dolaşmasına ciro zinciri denilmektedir.
Senedi son elinde bulunduran kişi hamil olup, senedi tahsil etmeye yetkilidir. Hamil ile düzenleyen arasında yer alan kişilere “ciranta” denilmektedir. Hamil, senet borcunu düzenleyenden talep edebileceği gibi cirantalardan da talep etme hakkı vardır.
Hamilin cirantalara başvurmasında kambiyo senedinin zamanaşımı 1 senedir. Bu süre aşağıdaki iki durumdan birinin varlığı halinde başlar:
Ödememe Protestosu: Senedin ödenmemesi halinde hamilin, 4 gün içerisinde senedi teslim aldığı cirantaya haber etmesi gerekmektedir. Bu haber, “ödememe protestosu” şeklinde noter yoluyla yapılabilmektedir. Haberdar olan ciranta, senedi teslim aldığı kişiye de 2 gün içerisinde haberdar etmesi gerekmektedir.
Protestodan Muafiyet Kaydı: TTK m.722 uyarınca “masrafsız iade” veya “protestodan muaf” ibareleri varsa, ödemememe protestosu çekilmesine gerek yoktur.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, ödememe protestosu çekilmemiş veya protestodan muafiyet kaydı yoksa hamil, düzenleyen harici cirantalara başvuramaz.
Hamil alacağını yalnız düzenleyenden talep edebilir ve kambiyo senedinde 1 yıl zamanaşımı süresi de başlamaz.
Cirantaların Diğer Cirantalara Başvurma Kapsamında Kambiyo Senedinde Zamanaşımı
Hamil, ilgili senedi düzenleyenden değil de cirantadan tahsil etmesi mümkündür. Bu durumda ciranta, alacağını diğer cirantalardan ve düzenleyenden 6 ay içerisinde talep etmesi gerekmektedir. Ancak, burada da cirantanın kendi cirantasına 2 gün içerisinde haberdar etmiş olması gerekmektedir.
Çekte Zamanaşımı Süreleri
TTK m.814; “Hamilin, cirantalarla düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.”
Şeklinde düzenlenmiştir. Bu kapsamda çekin ibrazı tarihi itibariyle 3 sene içerisinde hukuki işlem yapılmayan çek zamanaşımına uğrar.
Bir çekin tahsili için hukuki yollara başvurabilmesi için ibrazı gerekmektedir. İbraz edilmeyen çeklerle alakalı işlem yapılamaz ve zamanaşımı süreleri başlamaz.
Çekte İbraz Süreleri
TTK m. 796 uyarınca bir çekin ibraz süreleri:
- Düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün (Aynı il içerisinde),
- Düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse ödenecekse 1 ay (Farklı il içerisindeyse),
- Ödeneceği yer farklı kıtalardaysa 3 aydır(Amerika’da düzenlenen çekin İstanbul’da ödenmesi).
Kambiyo Senedinde Zamanaşımı Süresinin Kesilmesi
Zamanaşımı süresinin kesilmesi, sürelerin baştan başlamasını ifade etmektedir. Hem senet hem de çek için zamanaşımının kesilmesi TTK m.750 ve 751 hükümlerinde düzenlenmiştir. Söz konusu hükümler uyarınca kambiyo senedinde zamanaşımını kesen haller:
- İcra takibi açılması,
- Dava yoluna başvurulması,
- Açılan davanın ihbar edilmesi,
- Alacağın iflas masasına bildirilmesidir.
Zamanaşımına Uğramış Kambiyo Senedinin Tahsili
Yasal süresi içerisinde tahsili için hukuki yollara başvurulmamış kambiyo senetlerinin tahsili için iki yol vardır:
- Sebepsiz zenginleşmeye
- Alacak hakkına dayalı icra takibi veya dava yoluna başvurmaktır.ü
Zamanaşımına Uğramış Kambiyo Senedinin Sebepsiz Zenginleşmeye Dayalı Tahsili
TTK m.732 hükmü, zamanaşımına uğramış senetlerin tahsili için bir sebepsiz zenginleşme yoluyla tahsil imkânı getirmiştir. Bir çek veya senedin, zamanaşımına uğramasından bir sene sonra sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca icra takibi veya sebepsiz zenginleşme davası açılması mümkündür.
Örneğin; bir senedin vade tarihi 01/03/2025 tarihi olsun. Senet 01/03/2028 tarihinde zamanaşımına uğramaktadır. Alacaklı 01/03/2028-01/03/2029 tarihleri arasında sebepsiz zenginleşme uyarınca alacağını talep etme hakkına sahiptir.
TTK m. 732 uyarınca alacaklı, alacağını ispat etmek zorunda değildir. Elindeki kambiyo senedi halen kesin delil teşkil etmektedir. Ancak, elindeki senet kambiyo senedi vasfını kaybettiği için, kambiyo senetlerine mahsus icra takibi açamaz. Bunun yerine ilamsız takip yoluyla alacağını talep edilmesi mümkündür.
Zamanaşımına Uğramış Kambiyo Senedinin Alacak Hakkına Dayalı Tahsili
Genel olarak bir alacağın genel zamanaşımı süresi 10 yıldır. Elindeki kambiyo senedi zamanaşımı uğrayan senede ilişkin 1 yıllık süreyi de kaçıran alacaklı, genel alacak davasıyla alacağını talep etmesi mümkündür. Ancak, artık kambiyo senedini kesin delil olarak kullanamaz.
Bu durumda ilgili kambiyo senedi delil başlangıcı niteliğindedir. Alacaklı, tanık beyanları dahil alacağını ispat etmesi mümkündür.
İcra Takibi Açıldıktan Sonra Kambiyo Senedinin Zamanaşımına Uğraması (İcranın İptali Davası)
TTK m. 751/2 hükmü;” Zamanaşımı kesilince, süresi aynı olan yeni bir zamanaşımı işlemeye başlar.” Şeklinde düzenlenmiştir.
Kambiyo senetlerine mahsus icra takibi açmış olan alacaklı için 3 senelik zamanaşımı süresi tekrar başlatmaktadır. Alacaklı bu süre zarfında alacağını takibi için; borçlu lehine haciz uygulaması, itiraz varsa dava açması gibi alacağını takip etmesi gerekmektedir.
İcra takibi kesinleştikten sonra, 3 sene takipsiz bırakılan kambiyo senedi dayalı icra takibi zamanaşımına uğramaktadır.
Bu 3 senelik süreçte alacaklı haciz talebi içeren taleplerde bulunması gerekmektedir. Dosya kapak hesabı yapılması, adres sorgusu gibi talepler zamanaşımını kesmemektedir.
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 2016/24719 E. , 2017/15441 K.
“Somut olayda takip dosyasında, her ne kadar 07/02/2013 tarihinde icrai işlem yapılması talebi içermeyen yenileme talebinde bulunulmuşsa da bu talebin zamanaşımını kesen işlemlerden olmadığı…” şeklinde karar vermiştir.
Kambiyo Senedinin Zamanaşımına Uğraması İcranın Geri Bırakılması Davası Dilekçe Örneği
…..NÖNETÇİİCRA HUKUK MAHKEMESİNE
DAVACI BORÇLU : ……………………………..
VEKİLİ : Av. Kaan ŞAFAK & Av. Sena KOPARAN ŞAFAK
DAVALI ALACAKLI :
KONU : Zamanaşımı nedeniyle icranın geri bırakılmasıdır.
AÇIKLAMALAR :
Alacaklı taraf; ……….. tanzim tarihli, ………… ödeme tarihli, ………… bedelli senet için …………. İcra Müdürlüğünde ….. Esas sayılı dosyasıyla icra takibi başlatmıştır. Takip ………. Tarihinde kesinleştirmiştir.
Alacaklı ……… / ……………. Tarihleri arasında icra takibini 3 yıl takipsiz bırakmış ve herhangi bir haciz işlemi uygulamamıştır.
Takibe konu kambiyo senedi zamanaşımına uğramıştır. Türk Ticaret Kanunu’nun 749/1 ve 814’üncü maddeleri ile İcra ve İflas Kanunu’nun 71, 33 ve 33/a maddeleri gereği, takip süresi içerisinde icra işlemleri başlatılmadığı veya takip açıldıktan sonra öngörülen 3 yıllık süre içinde haciz talebinde bulunulmadığı için icra işleminin durdurulması zorunludur.
Zira alacaklı tarafından müvekkile yönelik zamanaşımını kesici herhangi bir haciz talebi söz konusu olmamıştır. Bu nedenle hem icra takibi hem de takip konusu kambiyo senedi zamanaşımına uğramıştır.
HUKUKİ SEBEPLER : İ.İ.K,T.T.K, H.M.K ve sair mevzuat.
HUKUKİ DELİLLER :
- ……….. tanzim tarihli, ………… ödeme tarihli, ………… bedelli senet
- ……… İcra Müdürlüğü’nün …… Esas sayılı icra dosyası
- Bilirkişi incelemesi, karşı tarafın delil ve beyanlarına karşı delil gösterme ve beyanda bulunma hakkı saklı kalmak kaydıyla sair yasal deliller.
NETİCE VE TALEP : Yukarıda açıklamaya çalıştığımız nedenlerle, fazlaya ilişkin haklarımız saklı kalmak kaydı ile ;
- 1) ……… İcra Müdürlüğü’nün …… Esas sayılı icra dosyası dosyasıyla yapılan kambiyo takibinde İCRANIN GERİ BIRAKILMASINA;
- 2)Yargılama giderleri ve vekalet ücretinin karşı tarafa yükletilmesine karar verilmesini saygıyla arz ve talep ederiz.
